Darowizna z prawem dożywocia – istota, zalety i procedura
Darowizna z prawem dożywocia to szczególny typ darowizny, który łączy w sobie elementy umowy darowizny oraz zabezpieczenia na przyszłość dla osoby obdarowanej. Jest to umowa cywilnoprawna, która ma na celu przekazanie przez darczyńcę części swojego majątku (zwykle nieruchomości) obdarowanemu, przy jednoczesnym zagwarantowaniu sobie prawa dożywotniego zamieszkania i utrzymania się w tym majątku. Takie rozwiązanie jest często wykorzystywane w rodzinach, gdzie starszy członek rodziny chce przekazać swój majątek dzieciom lub wnukom, a jednocześnie chce mieć zapewnioną opiekę i komfortowe życie do końca swoich dni.
1. Czym jest darowizna z prawem dożywocia?
Darowizna z prawem dożywocia jest umową, w ramach której darczyńca (osoba przekazująca majątek) dokonuje darowizny na rzecz obdarowanego (np. dziecka, wnuka, innej osoby bliskiej). W odróżnieniu od tradycyjnej darowizny, darowizna z prawem dożywocia wiąże się z dodatkowym obowiązkiem – darczyńca zastrzega sobie prawo dożywotniego korzystania z darowanego majątku (zwykle nieruchomości) oraz prawo do utrzymania się z tego majątku. W praktyce oznacza to, że darczyńca ma zapewnione prawo do zamieszkania w nieruchomości, a także do korzystania z innych dóbr i środków utrzymania, takich jak np. wyżywienie, opieka czy pomoc w codziennych czynnościach.
Warto dodać, że prawo dożywocia może obejmować różne formy świadczeń, które zapewniają darczyńcy komfortowe warunki życia do końca jego dni, a obowiązek ten leży po stronie obdarowanego.
2. Podstawowe zasady darowizny z prawem dożywocia
Darowizna z prawem dożywocia jest regulowana przepisami Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 908-916, które stanowią podstawę prawną dla tej umowy. Podstawowe zasady dotyczące tego typu darowizny to:
a) Darczyńca i obdarowany
W umowie darowizny z prawem dożywocia występują dwie strony:
• Darczyńca – osoba, która przekazuje swoją nieruchomość lub inne dobra na rzecz obdarowanego, zastrzegając sobie prawo dożywocia,
• Obdarowany – osoba, która otrzymuje darowiznę, zobowiązując się do zapewnienia darczyńcy określonych świadczeń.
b) Prawo dożywocia
Prawo dożywocia jest niezbywalne i dotyczy wyłącznie darczyńcy. Oznacza to, że darczyńca ma prawo dożywotniego zamieszkiwania w darowanej nieruchomości i do korzystania z niej, bez względu na to, czy obdarowany zmienia miejsce zamieszkania, sprzedaje nieruchomość czy przenosi jej własność na innych.
c) Świadczenia na rzecz darczyńcy
Obdarowany zobowiązuje się do zapewnienia darczyńcy odpowiednich warunków życia. Może to obejmować:
• Prawo do zamieszkania w nieruchomości,
• Zapewnienie wyżywienia, leków, odzieży, a w niektórych przypadkach także opieki medycznej,
• Pomoc w codziennych czynnościach (np. pomoc w sprzątaniu, załatwianiu spraw urzędowych, opieka w chorobie).
Świadczenia te mają charakter ciągły i muszą być realizowane przez obdarowanego przez całe życie darczyńcy.
d) Zasady podziału wartości darowizny
Z punktu widzenia prawa cywilnego, darowizna z prawem dożywocia jest uznawana za „darowiznę obciążoną”. Oznacza to, że wartość darowizny jest pomniejszana o wartość świadczeń, które obdarowany musi zapewnić darczyńcy. W przypadku, gdy darczyńca umiera, obdarowany może zredukować swoje świadczenia lub dochodzić zmniejszenia kwoty zachowku, gdyby darowizna odbywała się w kontekście planowania spadkowego.
3. Kiedy warto skorzystać z darowizny z prawem dożywocia?
Darowizna z prawem dożywocia jest szczególnie atrakcyjna w kilku sytuacjach życiowych, zwłaszcza w kontekście planowania majątkowego i opieki nad osobą starszą. Do najczęstszych przypadków, w których taka umowa ma sens, należą: przekazanie majątku dzieciom lub wnukom, zabezpieczenie opieki na starość czy też chęć uniknięcia problemów ze spadkiem.
4. Procedura zawarcia darowizny z prawem dożywocia
Zawarcie umowy darowizny z prawem dożywocia wymaga spełnienia kilku formalnych wymogów. Warto pamiętać, że w przypadku nieruchomości, umowa darowizny z prawem dożywocia musi mieć formę aktu notarialnego.
a) Przygotowanie umowy
Umowa darowizny z prawem dożywocia powinna być starannie przygotowana, aby uniknąć nieporozumień i problemów w przyszłości. Należy wskazać w niej:
• Szczegóły dotyczące nieruchomości (adres, rodzaj nieruchomości),
• Oświadczenie darczyńcy o przekazaniu nieruchomości,
• Zobowiązania obdarowanego dotyczące świadczeń na rzecz darczyńcy (np. zapewnienie opieki, zamieszkania),
• Wartość świadczeń na rzecz darczyńcy, która zostanie uwzględniona przy ocenie wartości darowizny.
b) Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego
Umowa darowizny z prawem dożywocia musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Notariusz zapewnia, że umowa została zawarta zgodnie z przepisami prawa, oraz że strony mają pełną świadomość swoich praw i obowiązków wynikających z umowy.
c) Rejestracja umowy
Jeśli darowizna dotyczy nieruchomości, umowa musi zostać zarejestrowana w księgach wieczystych. Obdarowany staje się formalnym właścicielem nieruchomości, jednak zastrzeżenie prawa dożywocia pozostaje w mocy.
5. Zalety i wady darowizny z prawem dożywocia
a) Zalety:
• Zabezpieczenie na starość – darczyńca ma zapewnioną opiekę i komfort życia do końca swoich dni,
• Unikanie problemów spadkowych – jasny podział majątku w momencie przekazania, co eliminuje ryzyko konfliktów spadkowych po śmierci darczyńcy,
• Korzystne dla rodziny – obdarowany nie musi martwić się o dodatkowe obowiązki związane z opieką nad osobą starszą,
• Możliwość przekazania majątku jeszcze za życia – darowizna odbywa się za życia darczyńcy, co pozwala na szybsze przekazanie majątku w rodzinie.
b) Wady:
• Ograniczona możliwość zmiany decyzji – prawo dożywocia jest niezbywalne i może utrudniać zmianę decyzji po podpisaniu umowy,
• Wysokie wymagania formalne – konieczność sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego,
• Potencjalne konflikty w rodzinie – choć umowa reguluje kwestie majątkowe, mogą pojawić się spory o zakres opieki lub innych zobowiązań.
6. Jak kancelaria radcy prawnego może pomóc?
Przy zawieraniu umowy darowizny z prawem dożywocia, pomoc radcy prawnego jest niezwykle cenna. Kancelaria radcy prawnego pomoże sporządzić umowę darowizny zgodną z obowiązującymi przepisami prawa, uwzględniając interesy obu stron, a także udzielić porady prawnej na temat praw i obowiązków wynikających z treści umowy. Nierzadko w kancelarii spotykamy się z przypadkami, kiedy darczyńca chciałby odwołać umowę lub z niej po prostu zrezygnować, a z kolei obdarowany chciałby sprzedać nieruchomość z zamieszkującym tam darczyńcą.
W kancelarii pomagamy w rozwiązywaniu ewentualnych sporów wynikających z umowy darowizny z prawem dożywocia, a także wspieramy naszych Klientów w postępowaniach związanych z tą tematyką.
Jeżeli potrzebujesz konsultacji w zakresie darowizny napisz do nas bądź skontaktuj się telefonicznie w celu umówienia wizyty w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, bądź w formie on line.